Han kom til Noreg i desember 2009. Flukta frå Afghanistan hadde tatt tre månader, nokon hadde snudd, nokon hadde døydd. 14-årige Hamidullah – Hamid til kvardags – Faizi var ein av dei heldige som kom fram.

Han hugsar kor kaldt det var her. Kor ukjent alt kjendest. Kor einsam han var.

– Det er det verste eg har opplevd. Det var altfor vanskeleg for ein gut på 14 år, fortel han i dag.

Mørke tankar

Han kom til eit omsorgssenter for mindreårige asylsøkjarar på Eidsvoll. Hamid, som aldri hadde lært å lese og skrive på sitt eige morsmål, skulle no få undervising i norsk, engelsk, samfunnsfag, matematikk, gym og teikning.

– Kvar einaste dag stod eg opp for å gå på skulen. Men eg lærte ingenting. Eg fekk vondt i hovudet.

I tillegg kom alle dei mørke tankane. Som barn hadde han sett mange vonde ting. Flukta ut av landet hadde også vore dramatisk, med grensevakter som skaut etter dei, lange avstandar til fots og 30-40 personar i ein altfor liten båt over Middelhavet.

Resten av familien hans hadde blitt stoppa på grensa mellom Afghanistan og Iran, og det første året i Noreg visste han ikkje kva som hadde hendt med dei.

I Noreg hadde han venta at alle ville hjelpe og støtte han. Men det var ikkje slik. På skulen opplevde han at dei norske ungdommane ikkje ville vere saman med verken han eller andre asylsøkjarar.

– Eg lurte på kva eg hadde gjort, kvifor dei tok avstand frå meg, seier han.

– No forstår eg at dei sikkert var redde for oss.

Når han kom heim til omsorgsbustaden om ettermiddagen, var alle tankane der samtidig. Han begynte å skade seg sjølv med ein kniv, for han ville få ut dei vonde kjenslene.

Teikna ein ryggsekk

Hamid hadde ein lærar som han i starten mislikte og oppførte seg dårleg mot. Men det var denne læraren som oppdaga at Hamid ein dag blødde frå armen. Han tok det opp med rektor, men han gjorde ein annan ting, òg: Han inviterte Hamid heim på middag, saman med tre andre ungdommar.

Det vart starten på eit vennskap.

For læraren spurte og grov. Han ville vite kva som hende med Hamid og snakke med han om kva han kunne gjere.

– Mange klarer ikkje å snakke om alt. Men noko som kanskje er bra med meg, er at eg er ganske open. Eg må ha ting ut, fortel Hamid.

Ein dag då læraren var på besøk på omsorgssenteret, begynte dei å teikne saman. Dei teikna ein stor ryggsekk.

Dele opp problema

– Han fortalde at eg ikkje kunne tenke på alt samtidig: at eg måtte prøve å dele opp problema i ulike storleikar og putte dei i ryggsekken min. Så kunne eg ta dei ut, eitt etter eitt, når eg var klar for det, seier Hamid.

«Det kan du gjere. Det klarer du,» sa læraren.

Først vart Hamid irritert. Berre tull, tenkte han. Men etter kvart begynte han å prøve, og han merka at det hjelpte. Det var godt å kunne legge bort ting han ikkje klarte å finne ei løysing på.

Til dømes ønska han å sende pengar til familien sin. Men han hadde ingen jobb. Så han la det i ryggsekken. Han tenkte også på at han skulle ønske familien var der hos han – opp i ryggsekken med det òg.

– Men når eg tenkte at eg måtte lære å skrive, lære å lese, lære meg norsk, da sa eg til meg sjølv at det kan eg løyse opp i. Eg begynte med det først.

Søstrer og brør i Trondheim

Etter kvart fekk Hamid vite at familien hans var blitt returnert til heimstaden. Men der hadde dei ingenting, for dei hadde selt alt dei eigde – alle eigedelar, geiter, sauer og kyr – for å få råd til å flykte.

– Guiden hadde fått pengane, og han hadde brukt dei på meg, seier Hamid.

Medan familien hans sleit seg gjennom dagane i Afghanistan, vart 15-årige Hamid sendt til eit bufellesskap i Trondheim som var drive av Kirkens bymisjon. Her fann han fleire menneske som vart viktige for han.

– Dei kvinnene og mennene som var der, vart både pappa, mamma, søstrer og brør for meg. Eg kan ikkje skilje dei frå kvarandre, dei var så greie alle saman, så flinke til å lære oss kva veg vi skulle gå.

Og dei ungdommane som var der, fann sine vegar, fortel han. I dag er ein av dei butikkmedarbeidar. Ein annan er ingeniør.

– Og ein er bilmekanikar. Det er meg.

Ti fulle år

Når Hamid tenkjer på det som har hendt dei siste åra, tenkjer han nokon gonger at det ikkje er så mykje. Men så tenkjer han seg litt grundigare om.

– På ti år har eg eigentleg gjort veldig mykje! Eg har gått norskkurs, ungdomsskule, vidaregåande, eg hatt to år som lærling, eg har tatt fagprøve og bestått, og no har eg jobba som bilmekanikar i tre år.

Han har eigen bil. Han har kjøpt leilegheit. Han har til og med fått delar av familien sin til Skandinavia: Mor hans bur i Trondheim, søstera bur i Sverige. Dei er likevel ei sorg for familien at bror til Hamid mista opphaldsløyvet og måtte reise attende til Afghanistan, der han i dag bur saman med kona si.

Å bry seg

Sjølv er Hamid overtydd om at han ikkje hadde vore der han er i dag, om det ikkje var for menneska han har møtt.

– Eg har ein del kompisar rundt meg som sel hasj og bruker narkotika, dei har ikkje gått på skule eller lært seg norsk. Dei har ikkje kome ordentleg inn i samfunnet, og då er det vanskeleg å få jobb, også.

Han meiner at han veit kvifor det har gått slik.

– Frå den første dagen dei kom til Noreg, hadde dei ikkje nokon gode vaksne over seg som kunne vise dei den rette vegen.

Det er skilnader på hjelpa ein får, meiner han. Éin person fortel kanskje at «du skal gå på skule, og du skal lære norsk». Ein annan kan seie akkurat det same, men legge til at du må konsentrere deg på skulen.

– For den første betyr det ikkje så mykje korleis det går med deg. Den andre personen prøver å pushe deg. Det er gull verdt for alle menneske.

Ryggsekken er ikkje som før

Han ber framleis på ryggsekken frå den gongen for ti år sidan. Men det er nesten ingenting av det som låg der i 2010, som framleis ligg der.

Ettersom tida har gått, har nye ting kome til. Men ryggsekken er ikkje like tung.

– Eg trur at alle menneske ber på ein ryggsekk. Viss ikkje, har du ikkje nokon draumar for framtida di, seier Hamid.

Han hugsar samtalen med læraren «som om det var i går». Etter den samtalen slutta han å skade seg sjølv. Han vart mindre sint, også. Skjønte at viss han ga av seg sjølv, fekk han tilbake.

Han har framleis læraren sitt telefonnummer, og av og til snakkast dei.

– Viss han ikkje hadde vore der den tida, veit eg ikkje kva som ville hendt meg. Eg kunne nok ha enda med arbeidsløyse og stoffmisbruk, eg òg, seier Hamid Faizi.

Intervjuet er opphavleg publisert i Fri tanke #1-2021.